Introduction

The transfer of micro-organisms between patients via the hands of healthcare workers is a major contributing factor in the spread of infection in hospitals (Loveday et al, 2014). Skuteczna higiena rąk jest zatem kamieniem węgielnym dobrej praktyki zapobiegania i kontroli zakażeń. W niniejszym artykule dokonano przeglądu dowodów dotyczących higieny rąk pacjentów i zamieszczono plakat, który można skserować i umieścić w środowiskach opieki, aby przypominał pacjentom, kiedy należy myć ręce.

Znaczenie rąk pacjentów

Większość badań i materiałów edukacyjnych dotyczących higieny rąk koncentruje się na pracownikach służby zdrowia. Znacznie mniej uwagi poświęcono roli rąk pacjentów w krzyżowym przenoszeniu drobnoustrojów lub strategiom poprawy higieny rąk pacjentów (Loveday i in., 2014). Więcej dowodów stało się dostępnych w latach od publikacji epic3 (Loveday i in., 2014), ale piśmiennictwo jest nadal stosunkowo skąpe i potrzeba więcej.

W przeglądzie systematycznym przeprowadzonym przez Banfielda i Kerra (2005) wskazano, że ręce pacjentów mogą przenosić drobnoustroje o potencjale wywołania zakażenia, i zasugerowano, że istnieje miejsce na znaczną poprawę higieny rąk pacjentów. W amerykańskim badaniu przeprowadzonym w ciągu kilku miesięcy na oddziale opieki ostrej ponad 200 pacjentów prawie nigdy nie myło rąk przed, w trakcie lub po wizycie w kuchni/pomieszczeniu dla pacjentów, a <35% myło ręce po skorzystaniu z toalety lub przed zjedzeniem śniadania (Barker i in., 2014).

Istnieją pewne dowody na to, że poprawa higieny rąk pacjentów może zmniejszyć wskaźniki zakażeń nabytych w ramach opieki zdrowotnej. W badaniu przeprowadzonym na oddziale kardiochirurgii w USA stwierdzono, że poprawa praktyki pacjentów w zakresie higieny rąk zmniejszyła wskaźniki zakażeń enterokokami opornymi na wankomycynę i MRSA (Haverstick i in., 2017).

Poprawa higieny rąk pacjentów

Meyers i King (2000) zidentyfikowali brak urządzeń do mycia rąk jako przyczyniający się do niskiej higieny rąk pacjentów. Podczas gdy pacjenci, którzy są mobilni mają dostęp do urządzeń do mycia rąk w łazience, ci, którzy są przyklejeni do łóżka lub mają problemy z poruszaniem się, często nie są w stanie tego zrobić. W szpitalach wprowadzono szereg produktów mających pomóc w poprawie higieny rąk pacjentów w takich sytuacjach, takich jak osobiste chusteczki do rąk i płyn do mycia rąk na bazie alkoholu (ABHR) przy łóżku pacjenta. Barker i wsp. (2014) stwierdzili, że 89,4% pacjentów uważało, że butelka ABHR przy łóżku byłaby pomocna, a 87,2% popierało przeciwdrobnoustrojowe chusteczki do rąk na tacach z jedzeniem.

Chociaż ABHR nie jest zalecany w przypadku zabrudzonych rąk lub społecznej higieny rąk, wykazano, że przeciwdrobnoustrojowe chusteczki do rąk są równie skuteczne jak mydło i woda w ograniczaniu przejściowych mikroorganizmów z rąk, gdy są stosowane przez 60 sekund (Wilkinson i wsp., 2018). Interwencje, takie jak zapewnienie pacjentom miski z wodą z mydłem i mokrymi ściereczkami lub przyniesienie mobilnej umywalki przed posiłkami, są bardziej pracochłonne (Tanner i Mistry, 2011).

Ważne jest również, aby urządzenia lub produkty były odpowiednie dla pacjenta i akceptowalne przez niego. Czynniki, które należy wziąć pod uwagę, obejmują mobilność, sprawność manualną i wzrok pacjenta. Produkty na bazie alkoholu mogą być nie do przyjęcia dla niektórych pacjentów ze względów religijnych (Tanner i Mistry, 2011), a ABHR może być nieodpowiedni dla osób z problemami związanymi z nadużywaniem alkoholu.

Pacjenci, którzy mają ograniczoną sprawność manualną, mogą mieć trudności z otwieraniem chusteczek higienicznych w jednorazowych opakowaniach, które są często podawane pacjentom z posiłkami (Rai i in., 2017). Pacjenci ci mogą preferować chusteczki do jednorazowego użytku w łatwo otwieranym pojemniku lub ABHR w dozownikach z pompką (Knighton i in., 2017).

Niektórzy pacjenci, w tym małe dzieci, osoby z demencją i osoby niepełnosprawne mające wpływ na sprawność manualną, mogą nie być w stanie samodzielnie wykonywać higieny rąk. Będą oni potrzebowali wsparcia ze strony personelu medycznego lub, w stosownych przypadkach, rodziców lub krewnych, jeśli są obecni.
W przypadku pacjentów z problemami neurologicznymi powodującymi przykurcze, higienie rąk powinna towarzyszyć kontrola wzrokowa pod kątem uszkodzeń skóry lub paznokci. Duke i wsp. (2015) oferują przydatne wskazówki dotyczące pielęgnacji rąk z przykurczami.

Wsparcie i edukacja pacjenta

Aby przestrzegać właściwej higieny rąk, pacjenci wymagają dostępu do odpowiednich produktów do higieny rąk. Muszą również rozumieć jej znaczenie, a także wiedzieć, kiedy muszą myć ręce i jak to robić skutecznie.

Barker i wsp. (2014) stwierdzili, że wielu pacjentów nie zdaje sobie sprawy, że właściwa higiena rąk może chronić ich samych i innych przed zakażeniem, a także, że pacjenci rzadziej praktykują higienę rąk w szpitalu niż w domu – chociaż osoby, które mają dobre praktyki w zakresie higieny rąk w domu, częściej praktykują higienę rąk w szpitalu. Stwierdzono również, że przestrzeganie zasad higieny rąk przez pracowników służby zdrowia ma wpływ na zachowania pacjentów: 80,8% pacjentów życzyło sobie bezpośredniej zachęty ze strony personelu, a 73,4% chciało wizualnych przypomnień, takich jak plakaty (Barker i in., 2014).

Badając związek między postrzeganiem, postawami i zachowaniami pielęgniarek związanymi z higieną rąk pacjentów, Burnett (2009) stwierdził, że 97% respondentów zgodziło się lub zdecydowanie zgodziło się, że wskaźniki zakażeń można zmniejszyć dzięki właściwej higienie rąk pacjentów. Jednakże, podczas gdy 85% stwierdziło, że zawsze zachęca pacjentów do odkażania rąk po wizycie w toalecie, tylko 23% robiło to przed posiłkami; może to wskazywać na brak zrozumienia konsekwencji rozprzestrzeniania się mikroorganizmów drogą fekalno-oralną, takich jak wirusowe wymioty/biegunka (norowirusy), poprzez dotykanie przez ręce skażonej powierzchni (Bellamy, 2012). Może to spowodować zakażenie krzyżowe, jeśli pacjent ze skażonymi rękami następnie zajmuje się jedzeniem i spożywa żywność.

Wallace (2015) zalecił, aby szpitale promowały higienę rąk pacjentów poprzez:

• Edukację pacjentów na temat zagrożeń, jakie stwarzają ich ręce;
• Ułatwianie pacjentom higieny rąk poprzez zapewnienie przyłóżkowego dostępu do ABHR lub chusteczek dezynfekujących;
• Mierzenie bieżącej higieny rąk pacjentów w planach poprawy jakości.

Srigley i wsp. (2016) dokonali przeglądu skuteczności interwencji w zakresie higieny rąk pacjentów pod kątem ograniczenia zakażeń związanych z opieką zdrowotną i/lub poprawy wskaźników higieny rąk; do najbardziej skutecznych zaliczono edukację, przypomnienia, audyt i informacje zwrotne oraz dostarczanie produktów do higieny rąk.

W uzupełnieniu opracowanego przez Światową Organizację Zdrowia (2009) programu My 5 Moments for Hand Hygiene (Moje 5 momentów dla higieny rąk), skierowanego do pracowników służby zdrowia, Centrum Naukowe Bode zaproponowało pięć kluczowych momentów dla higieny rąk pacjentów. Są one oparte na zaleceniach WHO (2009) oraz Instytutu Roberta Kocha (2016) i przedstawione na plakacie do skopiowania (patrz strona 29). W ramce 1 przedstawiono krótkie porady dotyczące wyjaśniania pacjentom różnych metod higieny rąk, zaczerpnięte z porad dla pracowników służby zdrowia (WHO, 2009), natomiast ramka 2 zawiera porady dla pielęgniarek dotyczące wspierania higieny rąk pacjentów.

Podsumowanie

Higiena rąk pacjentów jest ważnym aspektem profilaktyki i kontroli zakażeń. Pracownicy służby zdrowia muszą wspierać pacjentów w przestrzeganiu zasad higieny rąk poprzez połączenie edukacji i przypomnień (w tym wizualnych) oraz dostarczanie produktów do higieny rąk. Audyt i informacje zwrotne są również potrzebne do monitorowania skuteczności tych interwencji.

.