Wielka Brytania

Nazwa rodzima:

Wielka Brytania (angielski) Prydain Fawr (walijski) Breatainn Mhòr (szkocki gaelicki) Great Breetain (szkocki) Breten Veur (kornwalijski)

Prawdziwy kolorowy obraz Wielkiej Brytanii, uchwycony przez satelitę NASA 6 kwietnia 2002 roku.

Geografia

Lokalizacja

Północno-zachodnia Europa

Współrzędne

53°49′34″N 2°25′19″W / 53.826, -2.422

Archipelag

Wyspy Brytyjskie

Powierzchnia

229,848 km² (88,745 sq mi) (9.)

Najwyższy punkt

Ben Nevis (1,344 m (4,410 stóp))

Kraj

Zjednoczone Królestwo

Anglia
Szkocja
Walia

Największe miasto

Londyn

Demografia

Ludność

60,003,000
(połowa 2009 est.)

Wielka Brytania jest największą wyspą Wysp Brytyjskich. Leży na północnym zachodzie Europy kontynentalnej, z Irlandią na zachodzie, i stanowi większą część terytorium Zjednoczonego Królestwa. Jest to największa wyspa w Europie i ósma co do wielkości na świecie. Jest otoczona przez ponad tysiąc mniejszych wysp i wysepek na Oceanie Atlantyckim, Morzu Północnym, Morzu Irlandzkim, Morzu Celtyckim i Kanale La Manche.

Jako część potężnego niegdyś Imperium Brytyjskiego, Wielka Brytania odgrywała centralną rolę w historii; jeden z najbardziej wpływowych ośrodków rozwoju kultury na świecie. Chociaż system imperialny miał swoje bolączki, pozostawił kulturowe, literackie, prawne i polityczne dziedzictwo, które zostało przyjęte przez większość świata.

Terminologia i zastosowanie

Wielka Brytania jest wyspą u północno-zachodnich wybrzeży kontynentalnej Europy. Jest to największa wyspa w Europie, a składa się z Anglii, Szkocji i Walii. Terminy „Wielka Brytania” i „Zjednoczone Królestwo” są często używane zamiennie, jednak Wielka Brytania obejmuje Irlandię Północną, kilka przybrzeżnych wysp i kilka terytoriów zamorskich oprócz Wielkiej Brytanii.

Trudności w zrozumieniu, które słowa należy użyć w opisie różnych jednostek geograficznych i politycznych w obszarze Wysp Brytyjskich jest powszechne. Niewinne nadużycia w tym często politycznie wrażliwym obszarze mogą spowodować nieświadomą obrazę rdzennych mieszkańców tego obszaru.

Etymologia

Rzymski przywódca Juliusz Cezar podbił Galię i był odpowiedzialny za pierwszą rzymską inwazję na Brytanię w 55 r. p.n.e. W czasie jego inwazji rdzenna ludność wyspy znanej później jako Wielka Brytania była nazywana Pretani przez Celtów z Galii. Greccy pisarze wkrótce nazwali tę wyspę, wraz z dzisiejszą Irlandią, „Wyspami Pretańskimi”. Cezar zastąpił Pretani nazwą Brittani lub Britanni. Wyspa była wcześniej znana jako insula Albionum, „wyspa Albionów” (lub Albio lub Albion). Od Brittani the by-form Brittones także came into use.

The term „Bretayne the grete” był używany przez kronikarzy już w 1338 roku, ale nie był używany oficjalnie aż James I of England zastąpił Elżbietę w 1603 roku. Zaproponował on, że po unii koron powinna nastąpić unia rządowa i zasugerował nazwę Wielka Brytania. Chociaż angielski parlament nie zgodził się na to, król Jakub przyjął nazwę na mocy proklamacji i używał jej na swoich monetach. Nazwa ta została usankcjonowana ustawowo przez Akt Unii ze Szkocją w 1707 roku. W 1801 roku Irlandia dołączyła do unii, która następnie stała się znana jako Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

Technicznie, Wielka Brytania jest jednostką wyspiarską składającą się z Anglii, Szkocji i Walii. Choć suwerenny stan Zjednoczonego Królestwa obejmuje Wielką Brytanię, jak również Irlandię Północną, prosty termin „Wielka Brytania” jest często używany synonimicznie do tego narodu.

Geografia

Wielka Brytania znajduje się u północno-zachodnich wybrzeży Europy kontynentalnej. Składa się z Anglii, Szkocji i Walii, ma łączną powierzchnię 88 386 mil kwadratowych (228 919 kilometrów kwadratowych), co czyni go największym z Wysp Brytyjskich. Rozbite dalej, Anglia jest 50.301 mil kwadratowych, Szkocja jest 30.080 mil kwadratowych, a Walia na 8.005 mil kwadratowych.

Wyspa rozciąga się na około dziesięć stopni szerokości geograficznej na swojej dłuższej osi północ-południe. Geograficznie, wyspa jest oznaczona przez niskie, pofałdowane krajobrazy na wschodzie i południu, podczas gdy wzgórza i góry dominują w regionach zachodnich i północnych. Przed końcem ostatniej epoki lodowcowej, Wielka Brytania była półwyspem Europy; wzrost poziomu mórz spowodowany topnieniem lodowców pod koniec epoki lodowcowej spowodował powstanie Kanału Angielskiego, ciała wody, które teraz oddziela Wielką Brytanię od kontynentalnej Europy w minimalnej odległości 21 mil (34 km).

Wielka Brytania jest największą wyspą w Europie i ósmą co do wielkości na świecie. Jest trzecią najbardziej zaludnioną wyspą na świecie, z szacowaną liczbą ludności w 2005 roku 58 485 100 (Anglia: 50 431 700; Szkocja: 5 094 800; Walia: 2 958 600.)

Główne miasta w Anglii to Londyn, Liverpool, Manchester i Birmingham. Głównymi miastami Szkocji są Edynburg, Glasgow, Aberdeen i Dundee. Głównymi ośrodkami miejskimi Walii są Cardiff, Swansea i Newport na południu oraz Wrexham na północy.

Stolice każdego z tych państw to:

• Anglia: London
• Scotland: Edinburgh
• Walia: Cardiff

Definicja polityczna

Wielka Brytania nie jest już krajem, lecz po prostu wyspą w Zjednoczonym Królestwie. Politycznie, „Wielka Brytania” opisuje połączenie Anglii, Szkocji i Walii, a zatem obejmuje pewną liczbę wysp peryferyjnych, takich jak Isle of Wight, Anglesey, Wyspy Scilly, Hebrydy oraz grupy wysp Orkney i Szetlandy, ale nie obejmuje Wyspy Man ani Wysp Normandzkich.

Wielka Brytania ewoluowała politycznie od stopniowej unii królestw Anglii i Szkocji, która rozpoczęła się w 1603 r. Unią Koron pod rządami Jakuba VI Szkockiego (Jakuba I Angielskiego) i ostatecznie doprowadziła do Aktów Unii w 1707 r., które połączyły parlamenty każdego narodu i w ten sposób doprowadziły do powstania Królestwa Wielkiej Brytanii, które obejmowało całą wyspę, do sytuacji po 1801 r., w której Wielka Brytania wraz z wyspą Irlandia stanowiły większe Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii (UK). Wielka Brytania stała się Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w 1922 r. po uzyskaniu niepodległości przez pięć szóstych Irlandii, najpierw jako Wolne Państwo Irlandzkie, dominium ówczesnej Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, a następnie jako niezależna republika poza Brytyjską Wspólnotą Narodów jako Republika Irlandii.

Historia

Wyspa Wielka Brytania powstała około dziewięciu tysięcy lat temu pod koniec epoki lodowcowej w plejstocenie. Przed tym okresem wyspa była połączona z kontynentem europejskim na terenie dzisiejszej północno-wschodniej Francji. Kiedy poziom morza podniósł się z powodu depresji izostatycznej skorupy ziemskiej i topnienia lodowców, obszar ten został odcięty od kontynentu, tworząc wyspę.

W wąwozie Cheddar w pobliżu Bristolu znaleziono szczątki zwierząt pochodzących z Europy kontynentalnej, takich jak antylopy, niedźwiedzie brunatne i dzikie konie, obok ludzkiego szkieletu, „człowieka z Cheddar”, datowanego na około 7150 lat p.n.e.

Wielka Brytania była po raz pierwszy zamieszkana przez ludzi, którzy przeszli przez most lądowy z kontynentu europejskiego. Jej mieszkańcy z epoki żelaza znani są jako Brytoni, grupa posługująca się językiem celtyckim. Większość wyspy, z wyjątkiem najbardziej wysuniętej na północ części, została podbita i stała się starożytną rzymską prowincją Britannia. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego, Brytoni z południa i wschodu wyspy zostali zasymilowani przez kolonizujące plemiona germańskie (Anglów, Sasów i Jutów) i stali się znani jako Anglicy.

Poza murem Hadriana, głównymi grupami etnicznymi byli Szkoci, którzy mogli wyemigrować z Irlandii, Piktowie oraz inne ludy Brytonów na południowym zachodzie. Południowo-wschodnia część Szkocji została skolonizowana przez Anglików i do 1018 r. stanowiła część Królestwa Northumbrii. Mówiący językami germańskimi Brytoni byli nazywani Walijczykami, termin, który ostatecznie zaczął być stosowany wyłącznie do mieszkańców dzisiejszej Walii, ale który przetrwał również w nazwiskach takich jak Wallace. W kolejnych wiekach wikingowie osiedlili się w kilku częściach wyspy, a podbój normański wprowadził francuską elitę rządzącą, która również uległa asymilacji.

Od unii z 1707 roku, cała wyspa była powiązaną jednostką polityczną, najpierw jako Królestwo Wielkiej Brytanii, później jako część Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii, a następnie jako część obecnego Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Od powstania tego zjednoczonego państwa, przymiotnik brytyjski przyszedł do odnoszenia się do rzeczy związanych z Wielkiej Brytanii ogólnie, takich jak obywatelstwo, a nie wyspa Wielka Brytania.

Termin „Wielka Brytania” został użyty oficjalnie po raz pierwszy w czasie panowania Jakuba I z Anglii. Choć Anglia i Szkocja pozostały prawnie oddzielnymi krajami z własnymi parlamentami, 20 października 1604 r. król Jakub ogłosił się „królem Wielkiej Brytanii, Francji i Irlandii”, który to tytuł był nadal używany przez wielu jego następców. W 1707 roku Akt Unii połączył oba parlamenty. W akcie tym użyto dwóch różnych określeń dla opisania nowego narodu wyspiarskiego: „Zjednoczone Królestwo” i „Królestwo Wielkiej Brytanii”. Jednak wiele osób uważa, że ten pierwszy termin był raczej opisem unii niż jej nazwą na tym etapie. Większość podręczników opisuje zatem królestwo wszystkich wysp, które istniało między 1707 a 1800 rokiem jako Królestwo Wielkiej Brytanii.”

W 1801 roku, na mocy nowego Aktu Unii, królestwo to połączyło się z Królestwem Irlandii, nad którym władzę sprawował monarcha Wielkiej Brytanii. Nowe królestwo było odtąd jednoznacznie nazywane Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii. W 1922 r. dwadzieścia sześć z 32 hrabstw Irlandii uzyskało niepodległość i utworzyło oddzielne Wolne Państwo Irlandzkie. Pozostałe okrojone królestwo jest zatem od tego czasu znane jako Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

Zobacz także

• Wielka Brytania
• Angielia
• Szkocja
• Walia
• Irlandia
• Irlandia Północna
• Mocarstwo Brytyjskie
• Wyspy Brytyjskie Isles
• Hebrides
• Isle of Man
• Jersey

Notes

• Bryan, J., and Charles John Vincent Murphy. The Windsor story. Nowy Jork: Morrow, 1979. ISBN 978-0688035532
• Churchill, Winston. A history of the English-speaking peoples (Historia ludów anglojęzycznych). New York: Dodd, Mead, 1956.
• Lacey, Robert. Great Tales from English History. New York: Little, Brown and Company, 2004. ISBN 031610910X
• Leapman, Michael. Great Britain. New York: DK Publishing, Inc, 2006. ISBN 978-0756615420
• Snyder, Christopher A. The Britons. Malden, MA: Blackwell Pub., 2003. ISBN 0631222626

All links retrieved July 11, 2017.

• CIA World Factbook: United Kingdom
• Poznaj linię brzegową Wysp Brytyjskich z Neilem Oliverem i zespołem Coast – BBC
• The British Isles and all that by Nick Taylor, School of Mathematical and Computer Sciences, Heriot-Watt University, Edinburgh

The British Isles

Sovereign states

Irlandia Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej

Zależności brytyjskie

Guernsey – Isle of Man – Jersey

Semi-.autonomiczne brytyjskie jednostki polityczne

Irlandia Północna – Szkocja – Walia

Islandy

Wielka Brytania – Irlandia – Wyspa Man

Lista wysp

.

Wielka Brytania – Irlandia – Wyspa Man – Szkocja – Walia

Historia

Wielka Brytania – Anglia – Irlandia – Wyspa Man – Szkocja – Zjednoczone Królestwo – Walia

Państwa historyczne

Kingdom of Szkocja – Anglia – Irlandia – Wielka Brytania – Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii – Wolne Państwo Irlandzkie

Języki współczesne

BSL – Kornwalijski – Angielski – Francuski – Guernésiais – Irlandzki – ISL – Jèrriais – NISL – Manx – (Ulster) Szkoci – Scottish Gaelic – Welsh

Peoples

British – Celtowie (lista plemion) – Cornish – English – Irish – Irish Traveller – Manx – Scottish – Ulster- (Ulster)Scots – Welsh

.