PoczątkiEdit
Przed utworzeniem Układu Warszawskiego, przywódcy Czechosłowacji, obawiając się ponownie uzbrojonych Niemiec, dążyli do utworzenia paktu bezpieczeństwa z Niemcami Wschodnimi i Polską. Państwa te ostro protestowały przeciwko ponownej militaryzacji Niemiec Zachodnich. Układ Warszawski powstał jako konsekwencja dozbrojenia Niemiec Zachodnich w ramach NATO. Przywódcy radzieccy, podobnie jak wiele krajów europejskich po obu stronach żelaznej kurtyny, obawiali się, że Niemcy ponownie staną się potęgą militarną i bezpośrednim zagrożeniem. Konsekwencje niemieckiego militaryzmu pozostawały świeżym wspomnieniem wśród Sowietów i mieszkańców Europy Wschodniej. Ponieważ Związek Radziecki miał już dwustronne traktaty ze wszystkimi swoimi wschodnimi satelitami, Pakt był od dawna uważany za „zbędny”, a z powodu pośpiesznego sposobu, w jaki został pomyślany, urzędnicy NATO określili go jako „kartonowy zamek”.ZSRR, obawiając się przywrócenia niemieckiego militaryzmu w Niemczech Zachodnich, zaproponował w 1954 roku przystąpienie do NATO, ale zostało to odrzucone przez USA i Wielką Brytanię.
Radziecka prośba o przystąpienie do NATO pojawiła się w następstwie Konferencji Berlińskiej w styczniu-lutym 1954 roku. Radziecki minister spraw zagranicznych Mołotow przedstawił propozycje zjednoczenia Niemiec i wyborów do ogólnoniemieckiego rządu, pod warunkiem wycofania wojsk czterech mocarstw i neutralności Niemiec, ale wszystkie zostały odrzucone przez pozostałych ministrów spraw zagranicznych, Dullesa (USA), Edena (Wielka Brytania) i Bidaulta (Francja). Propozycje zjednoczenia Niemiec nie były niczym nowym: wcześniej, 20 marca 1952 r., rozmowy o zjednoczeniu Niemiec, zainicjowane tzw. notą stalinowską, zakończyły się po tym, jak Wielka Brytania, Francja i Stany Zjednoczone nalegały, by zjednoczone Niemcy nie były neutralne i mogły swobodnie przystąpić do Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EDC) i dozbroić się. James Dunn (USA), który spotkał się w Paryżu z Edenem, Adenauerem i Robertem Schumanem (Francja), potwierdził, że „celem powinno być uniknięcie dyskusji z Rosjanami i naciskanie na Europejską Wspólnotę Obronną”. Według Johna Gaddisa „w zachodnich stolicach nie było zbytniej skłonności do zbadania tej oferty” ze strony ZSRR.Chociaż historyk Rolf Steininger twierdzi, że przekonanie Adenauera, iż „neutralizacja oznacza sowietyzację” było głównym czynnikiem odrzucenia sowieckich propozycji, Adenauer obawiał się również, że zjednoczenie Niemiec mogło doprowadzić do zakończenia dominacji CDU w zachodnioniemieckim Bundestagu.
W konsekwencji Mołotow, obawiając się, że EDC zostanie w przyszłości skierowana przeciwko ZSRR i „chcąc zapobiec tworzeniu się grup państw europejskich skierowanych przeciwko innym państwom europejskim”, złożył propozycję Ogólnoeuropejskiego Traktatu o Bezpieczeństwie Zbiorowym w Europie „otwartego dla wszystkich państw europejskich bez względu na ich systemy społeczne”, który obejmowałby zjednoczone Niemcy (tym samym czyniąc EDC nieaktualną). Jednak Eden, Dulles i Bidault sprzeciwili się tej propozycji.
Miesiąc później proponowany Traktat Europejski został odrzucony nie tylko przez zwolenników EDC, ale także przez zachodnich przeciwników Europejskiej Wspólnoty Obronnej (jak francuski przywódca gaullistów Gaston Palewski), którzy postrzegali go jako „nie do przyjęcia w obecnej formie, ponieważ wyklucza USA z udziału w systemie bezpieczeństwa zbiorowego w Europie”. W związku z tym Sowieci postanowili złożyć rządom USA, Wielkiej Brytanii i Francji nową propozycję zaakceptowania udziału USA w proponowanym Układzie Ogólnoeuropejskim. Ponieważ kolejnym argumentem przeciwko propozycji sowieckiej było postrzeganie jej przez mocarstwa zachodnie jako „skierowanej przeciwko Paktowi Północnoatlantyckiemu i jego likwidacji”, Sowieci postanowili zadeklarować „gotowość do wspólnego rozpatrzenia z innymi zainteresowanymi stronami kwestii udziału ZSRR w bloku północnoatlantyckim”, zaznaczając przy tym, że „przyjęcie USA do Układu Ogólnoeuropejskiego nie powinno być uzależnione od zgody trzech mocarstw zachodnich na przystąpienie ZSRR do Paktu Północnoatlantyckiego”.
Wkrótce potem wszystkie propozycje, w tym żądanie przystąpienia do NATO, zostały odrzucone przez rządy Wielkiej Brytanii, USA i Francji. Emblematyczne było stanowisko brytyjskiego generała Hastingsa Ismaya, zagorzałego zwolennika ekspansji NATO. Sprzeciwił się on prośbie o przystąpienie do NATO złożonej przez ZSRR w 1954 roku, mówiąc, że „radziecka prośba o przystąpienie do NATO jest jak nieskruszony włamywacz proszący o przyjęcie do policji”.
W kwietniu 1954 roku Adenauer złożył swoją pierwszą wizytę w USA, spotykając się z Nixonem, Eisenhowerem i Dullesem. Ratyfikacja EDC była opóźniona, ale przedstawiciele USA dali Adenauerowi jasno do zrozumienia, że EDC będzie musiała stać się częścią NATO.
Wspomnienia okupacji hitlerowskiej były nadal silne, a Francja obawiała się ponownego uzbrojenia Niemiec. 30 sierpnia 1954 r. parlament francuski odrzucił EDC, zapewniając tym samym jej niepowodzenie i blokując główny cel polityki USA wobec Europy: militarne związanie Niemiec Zachodnich z Zachodem. Departament Stanu USA zaczął opracowywać alternatywne rozwiązania: Niemcy Zachodnie zostałyby zaproszone do NATO lub, w przypadku francuskiego obstrukcjonizmu, wdrożono by strategie obejścia francuskiego weta w celu uzyskania niemieckiego dozbrojenia poza NATO.
23 października 1954 roku – zaledwie dziewięć lat po pokonaniu przez aliantów (Wielką Brytanię, USA i ZSRR) hitlerowskich Niemiec kończących II wojnę światową w Europie – zapadła ostateczna decyzja o przyjęciu Republiki Federalnej Niemiec do Paktu Północnoatlantyckiego. Wcielenie Niemiec Zachodnich do organizacji 9 maja 1955 roku Halvard Lange, ówczesny minister spraw zagranicznych Norwegii, określił jako „decydujący punkt zwrotny w historii naszego kontynentu”. W listopadzie 1954 roku ZSRR zażądał nowego Traktatu o Bezpieczeństwie Europejskim, aby podjąć ostatnią próbę, aby nie mieć zdemilitaryzowanych Niemiec Zachodnich potencjalnie przeciwnych Związkowi Radzieckiemu, bez powodzenia.
W dniu 14 maja 1955 roku ZSRR i inne siedem państw europejskich „potwierdzając swoje pragnienie ustanowienia systemu europejskiego bezpieczeństwa zbiorowego opartego na udziale wszystkich państw europejskich bez względu na ich systemy społeczne i polityczne” utworzyło Układ Warszawski w odpowiedzi na włączenie Republiki Federalnej Niemiec do NATO, deklarując, że: „remilitaryzacja Niemiec Zachodnich i włączenie tych ostatnich do bloku północnoatlantyckiego zwiększa niebezpieczeństwo wybuchu kolejnej wojny i stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego państw pokojowo nastawionych; w tych okolicznościach pokojowo nastawione państwa europejskie muszą podjąć niezbędne środki dla zapewnienia swojego bezpieczeństwa”.
Jednemu z członków-założycieli, Niemcom Wschodnim, Związek Radziecki zezwolił na dozbrojenie, a Narodowa Armia Ludowa została powołana jako siły zbrojne kraju w celu przeciwdziałania dozbrojeniu Niemiec Zachodnich.
CzłonkowieEdit
Osiem państw członkowskich Układu Warszawskiego zobowiązało się do wzajemnej obrony każdego członka, który zostałby zaatakowany. Stosunki między sygnatariuszami traktatu opierały się na wzajemnym nieingerowaniu w wewnętrzne sprawy krajów członkowskich, poszanowaniu suwerenności narodowej i niezależności politycznej.
Sygnatariuszami założycielami Traktatu o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej były następujące rządy komunistyczne:
-
Albania (wstrzymała poparcie w 1961 r. z powodu rozłamu sowiecko-albańskiego, ale formalnie wycofała się 13 września 1968 r.)
-
Bułgaria -
Czechosłowacja -
Niemcy Wschodnie (wycofał się 2 października 1990 r. przed zjednoczeniem Niemiec) -
Węgry (wycofał się czasowo w dniach 1-4 listopada 1956 r. podczas rewolucji węgierskiej) - Węgry (wycofał się czasowo w dniach 1-4 listopada 1956 r. podczas rewolucji węgierskiej)
-
Polska (wycofała się dnia 4 czerwca 1989 r., gdy związek zawodowy Solidarność odniósł przytłaczające zwycięstwo w częściowo wolnych wyborach) -
Rumunia (wycofała się dnia 23 grudnia 1989 r.) Rumunia (wycofała się dnia 23 grudnia 1989 r. przed rewolucją rumuńską) -
Związek Radziecki
Bułgaria 
Czechosłowacja 
Niemcy Wschodnie (wycofał się 2 października 1990 r. przed zjednoczeniem Niemiec) 
Węgry (wycofał się czasowo w dniach 1-4 listopada 1956 r. podczas rewolucji węgierskiej) 
Polska (wycofała się dnia 4 czerwca 1989 r., gdy związek zawodowy Solidarność odniósł przytłaczające zwycięstwo w częściowo wolnych wyborach) 
Rumunia (wycofała się dnia 23 grudnia 1989 r.) Rumunia (wycofała się dnia 23 grudnia 1989 r. przed rewolucją rumuńską) 
Związek Radziecki ObserversEdit
Mongolia: W lipcu 1963 roku Mongolska Republika Ludowa zwróciła się z prośbą o przystąpienie do Układu Warszawskiego na mocy artykułu 9 traktatu. Ze względu na rodzący się rozłam chińsko-radziecki Mongolia zachowała status obserwatora. Rząd radziecki wyraził zgodę na stacjonowanie wojsk w Mongolii w 1966 roku.
Na początku Chiny, Korea Północna, Mongolia i Wietnam miały status obserwatora, ale Chiny wycofały się po rozłamie chińsko-radzieckim na początku lat sześćdziesiątych.
Podczas zimnej wojnyEdit
Przez 36 lat NATO i Układ Warszawski nigdy bezpośrednio nie prowadziły przeciwko sobie wojny w Europie; Stany Zjednoczone i Związek Radziecki oraz ich odpowiedni sojusznicy realizowali strategiczne polityki mające na celu powstrzymywanie się nawzajem w Europie, jednocześnie pracując i walcząc o wpływy w ramach szerszej zimnej wojny na arenie międzynarodowej. Obejmowały one wojnę koreańską, wojnę wietnamską, inwazję w Zatoce Świń, wojnę brudną, wojnę kambodżańsko-wietnamską i inne.
W 1956 roku, po deklaracji rządu Imre Nagy’a o wystąpieniu Węgier z Układu Warszawskiego, wojska radzieckie wkroczyły do kraju i usunęły rząd. Siły radzieckie zdławiły ogólnokrajową rewoltę, która doprowadziła do śmierci około 2500 obywateli węgierskich.
Jedyną wspólną akcją wielonarodowych komunistycznych sił zbrojnych była inwazja Układu Warszawskiego na Czechosłowację w sierpniu 1968 roku. Wszystkie kraje członkowskie, z wyjątkiem Socjalistycznej Republiki Rumunii i Ludowej Republiki Albanii, wzięły udział w inwazji. Niemiecka Republika Demokratyczna udzieliła jedynie minimalnego wsparcia.
Koniec zimnej wojnyEdit
W 1989 roku powszechne niezadowolenie społeczne i polityczne obaliło komunistyczne rządy państw Układu Warszawskiego. Początkiem końca Układu Warszawskiego, niezależnie od siły militarnej, był Piknik Paneuropejski w sierpniu 1989 roku. Wydarzenie to, którego geneza sięga pomysłu Otto von Habsburga, spowodowało masowy exodus obywateli NRD, a poinformowana przez media ludność Europy Wschodniej poczuła utratę władzy swoich władców i żelazna kurtyna całkowicie się załamała. Zerwało to klamrę Europy Wschodniej, która nie mogła być już dłużej militarnie trzymana razem przez Układ Warszawski. Niezależna polityka narodowa, możliwa do realizacji dzięki polityce pierestrojki i głasnosti, spowodowała instytucjonalny upadek komunistycznego rządu w ZSRR w 1991 roku. Od 1989 do 1991 roku rządy komunistyczne zostały obalone w Albanii, Polsce, na Węgrzech, w Czechosłowacji, Niemczech Wschodnich, Rumunii, Bułgarii, Jugosławii i Związku Radzieckim.
W czasie, gdy rozgrywały się ostatnie akty zimnej wojny, kilka państw Układu Warszawskiego (Polska, Czechosłowacja i Węgry) uczestniczyło w działaniach koalicji pod przywództwem USA, mających na celu wyzwolenie Kuwejtu w wojnie w Zatoce Perskiej.
25 lutego 1991 r. na spotkaniu ministrów obrony i spraw zagranicznych pozostałych państw Układu na Węgrzech ogłoszono rozwiązanie Układu Warszawskiego. 1 lipca 1991 r. w Pradze prezydent Czechosłowacji Václav Havel formalnie zakończył działalność Organizacji Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej z 1955 r. i tym samym zlikwidował Układ Warszawski po 36 latach sojuszu wojskowego z ZSRR. ZSRR rozwiązał się w grudniu 1991 r.
.