W okresie Heian kultury japońskiej (700-1100), wymogiem społecznym była umiejętność natychmiastowego rozpoznania, docenienia i recytowania japońskiej i chińskiej poezji. To właśnie w tym okresie krótkie formy poezji (tanka) zyskały na popularności w porównaniu z długimi formami poezji (choka). Sztywny styl życia tamtych czasów przeniósł się na sztukę; każdy wiersz musiał mieć określoną formę. Zatwierdzoną formą był trójkąt 5-7-5, po którym następował kuplet o siedmiu sylabach (był to japoński odpowiednik pentametru jambicznego z Anglii Szekspira).

Z tej formy rozwinęły się renga (wiersz łączony) i kusari-no-renga (łańcuchy wiersza łączonego). Formy te były używane prawie jako gry salonowe dla elity. Jednak w połowie XVI wieku nastąpił rozwój poezji „chłopskiej”. To właśnie wtedy poezja japońska przeszła odrodzenie, w którym sztywne formy z przeszłości zostały zastąpione lżejszym, bardziej zwiewnym tonem. Ta nowa forma została nazwana haikai i później nazwana renku.

Haikai składała się z początkowego trójkąta zwanego hokku. Hokku był uważany za najważniejszą część wiersza. Miał dwa główne wymagania: słowo sezonowe (kireji) i „słowo tnące” lub wykrzyknik.

Poeta Basho wlał nową wrażliwość i czułość do tej formy w późnym XVII wieku. Przekształcił on poetykę i przekształcił hokku w niezależny wiersz, znany później jako haiku. Twórczość Basho koncentrowała się wokół koncepcji karumi (uczucia lekkości) – do tego stopnia, że porzucił tradycyjne ograniczenia sylabiczne, aby to osiągnąć.

W „On Love and Barley: Haiku of Basho”, Lucien Stryk napisał:

„Dojrzały styl haiku Basho, Shofu, jest znany nie tylko z karumi, ale także z dwóch innych estetycznych ideałów inspirowanych Zen: sabi i wabi. Sabi oznacza zadowoloną samotność, a w zen wiąże się z wczesnym doświadczeniem monastycznym, kiedy to kultywuje się wysoki stopień oderwania od rzeczywistości. Wabi można opisać jako ducha ubóstwa, docenienie zwyczajności, i jest być może najpełniej osiągnięte w ceremonii herbacianej, która, od prostych przyborów używanych do przygotowania herbaty do samej struktury chaty herbacianej, honoruje to, co skromne.”

Basho był również jednym z najwcześniejszych zwolenników prozy spontanicznej. Wierzył i głosił koncepcję Shasei (kompozycji na miejscu i śledzenia tematu do jego pochodzenia). Aby dać wyobrażenie o jego wpływie, współczesna szkoła haiku, Tenro, jest popularna w całej Japonii. Należy do niej około dwóch tysięcy członków w całym kraju, którzy spotykają się w wyznaczonych świątyniach, by pisać nawet sto haiku dziennie. Celem jest próba wejścia w obiekty i dzielenie się „delikatnym życiem i uczuciami.”

Od czasów Basho, historia haiku odzwierciedla ideał Zen, który często odnosi się do niego. Chociaż przeszło ono wiele transformacji, rozwoju i zmian, dobre haiku dzisiaj jest zaskakująco podobne do tego, kiedy Basho rozwinął formę w XVII wieku.

Co więc powinno osiągnąć haiku? Co powinno dostarczyć czytelnikowi? Według klasycznych japońskich poetów haiku powinno przedstawiać czytelnikowi obserwację naturalnego, powszechnego zdarzenia, w najprostszych słowach, bez słownych sztuczek. Efektem haiku jest „oszczędność”. Jest to chwilowy urywek z biegu czasu, skrystalizowany i wydestylowany. Nic więcej.

Ze wszystkich form poezji, haiku jest być może najbardziej wymagające od czytelnika. Wymaga udziału czytelnika, ponieważ haiku jedynie sugeruje coś w nadziei, że czytelnik znajdzie „przebłysk dotychczas nierozpoznanej głębi w sobie”. Bez wrażliwej publiczności, haiku jest niczym.

Dwóch innych głównych poetów haiku, z których obaj podążali w tradycji Basho, to Buson i Issa.

Istnieje rosnąca tradycja zachodniego Haiku, a pisarze Beat, tacy jak Jack Kerouac, przynieśli nową świadomość możliwości współczesnego Haiku.

.