Muzułmanie zawsze uważali kaligrafię, czyli sztukę pięknego pisania, za najszlachetniejszą ze sztuk. Już w pierwszych rozdziałach Koranu objawionego prorokowi Muhammadowi na początku VII wieku (sury 96 i 68) jest mowa o piórze i piśmie. Pismo w alfabecie arabskim szybko stało się znakiem rozpoznawczym cywilizacji islamskiej, znajdującym się na wszystkim, od budynków i monet po tkaniny i ceramikę, a skrybowie i kaligrafowie stali się najbardziej honorowanym rodzajem artystów. Znamy nazwiska, a nawet biografie większej liczby kaligrafów niż jakiegokolwiek innego rodzaju artystów. Prawdopodobnie z powodu nieodłącznego związku między pismem a objawieniem, kaligrafia islamska ma na celu przekazanie aury bezwysiłkowości i niezmienności, a indywidualna ręka i osobowość są sublimowane do ogólnego wrażenia dostojności i wielkości. W ten sposób kaligrafia islamska różni się wyraźnie od innych wielkich tradycji kaligraficznych, zwłaszcza chińskiej, w której tekst pisany ma oddawać osobowość kaligrafa i przypominać moment jego powstania. Islamski kaligrafii, w przeciwieństwie, jest ponadczasowe.

The trzciny pióro (qalam) był narzędziem pisania par excellence w cywilizacji islamskiej. Pędzel, używany do kaligrafii w Chinach i Japonii, był zarezerwowany dla malarstwa w krajach islamskich. W najwcześniejszych czasach muzułmańscy kaligrafowie pisali swoje prace na pergaminie, zazwyczaj wykonanym ze skór owiec i kóz, ale od VIII wieku pergamin był stopniowo zastępowany tańszym i bardziej elastycznym nośnikiem, jakim był papier. Od XIV w. praktycznie cała kaligrafia na ziemiach muzułmańskich była pisana na papierze. Papiernicy opracowali misternie zdobione papiery, aby uzupełnić piękną kaligrafię, a kolorowe, marmurkowe i złote papiery używane przez kaligrafów w późniejszych okresach są jednymi z najwspanialszych, jakie kiedykolwiek powstały.

Prawie cała kaligrafia islamska jest pisana pismem arabskim. Koran został objawiony w tym języku, a świętość objawienia oznaczała, że pismo to zostało przyjęte dla wielu innych języków, takich jak nowy perski, otomański turecki i urdu. W przeciwieństwie do wielu innych skryptów, które mają co najmniej dwie odrębne formy pisma – monumentalną lub drukowaną, w której litery są pisane oddzielnie i kursywną lub odręczną, w której są połączone – arabski ma tylko formę kursywną, w której niektóre, ale nie wszystkie litery są połączone i przyjmują różne formy w zależności od ich pozycji w słowie (początkowe, środkowe, końcowe i niezależne).

Kursywna natura pisma arabskiego pozwoliła kaligrafom rozwinąć wiele różnych stylów pisma, które są zwykle zgrupowane w dwóch głównych pozycjach: prostoliniowej i zaokrąglonej. Od XVIII wieku uczeni często nazywają style prostoliniowe „kufickimi”, od miasta Kufa w południowym Iraku, które było centrum intelektualnym w czasach wczesnego islamu. Nazwa ta jest w pewnym sensie błędna, gdyż jak dotąd nie wiadomo, jaki konkretnie styl prostoliniowy oznaczała ta nazwa. Uczeni zaproponowali różne inne nazwy, aby zastąpić kufic, w tym Stary lub Wczesny Styl Abbasydów, ale te nazwy nie są powszechnie akceptowane, częściowo dlatego, że niosą ze sobą ukryte polityczne znaczenia, a wielu uczonych nadal używa terminu kufic.

Podobnie, uczeni często nazywali zaokrąglone style naskh, od czasownika nasakha (kopiować). Pismo naskh jest rzeczywiście najbardziej rozpowszechnioną ręką używaną do transkrypcji i tą, na której opierają się współczesne style typografii, ale nazwa ta jest również w pewnym sensie błędna, ponieważ odnosi się tylko do jednej z grupy sześciu zaokrąglonych rąk, które stały się popularne w późniejszych czasach islamu. Podobnie jak w przypadku kufic, uczeni zaproponowali kilka innych nazw, aby zastąpić naskh, takich jak nowy styl (często skracany do N.S.) lub nowy styl Abbasydów, ale te nazwy również nie są powszechnie akceptowane.

Średniowieczne źródła wymieniają nazwy wielu innych rąk kaligraficznych, ale jak dotąd dopasowanie wielu z tych nazw do odrębnych stylów pisma było trudne, a nawet niemożliwe. Bardzo niewiele źródeł opisuje cechy charakterystyczne danego stylu lub podaje ilustracje poszczególnych skryptów. Co więcej, te same nazwy mogły być stosowane do różnych stylów w różnych miejscach i w różnym czasie. Hence it may never be possible to link the names of specific scripts given in the sources with the many, often fragmentary, manuscripts at hand, especially from the early period.

Both the rectilinear and the rounded styles were used for writing from early Islamic times, but in the early period the rounded style seems to have been a book hand used for ordinary correspondence, while the rectilinear style was reserved for calligraphy. Chociaż żadne przykłady wczesnej kaligrafii na pergaminie nie mogą być definitywnie datowane przed końcem IX wieku, znaczenie stylu prostoliniowego we wczesnym okresie islamu jest jasne na podstawie innych mediów z napisami, takich jak monety, architektura i epigrafia monumentalna. Fihrist autorstwa Ibn al-Nadim (zm. 995) zapisuje nazwiska kaligrafów, którzy pracowali w okresach Umajjadów i Abbasydów, a zarówno monety jak i napisy na pierwszym przykładzie architektury islamskiej, Kopule Skały wzniesionej w Jerozolimie przez kalifa Umajjadów ˓ Abd al-Malik w 692 r., pokazują, że od najwcześniejszych czasów kaligrafowie Umajjadów stosowali takie zasady estetyczne jak równowaga, symetria, wydłużenie i stylizacja, aby przekształcić zwykłe pismo w kaligrafię.

Kaligrafowie we wczesnych islamskich czasach regularnie używali prostoliniowych stylów do przepisywania manuskryptów Qur˒an. Rzeczywiście, style prostoliniowe mogą być uważane za ręce Qur˒an, ponieważ znamy tylko jeden inny manuskrypt – niezidentyfikowany tekst genealogiczny w Berlinie (Staatsbibliotheque nr 379) – napisany pismem prostoliniowym. Żaden z tych wczesnych manuskryptów Koranu nie jest podpisany ani datowany, a większość przetrwała tylko we fragmentach, dlatego uczeni wciąż doskonalą inne metody, zarówno paleograficzne, jak i kodykologiczne, aby pogrupować i zlokalizować pisma używane w tych wczesnych pergaminowych manuskryptach Koranu. Główną zmianą w późniejszych czasach islamu było stopniowe przyjmowanie i adaptacja okrągłych rąk do kaligrafii. Od IX wieku kaligrafowie przekształcili okrągłe dłonie w artystyczne pismo nadające się do przepisywania Koranu i innych prestiżowych tekstów. Najwcześniejszym zachowanym egzemplarzem Koranu napisanym zaokrągloną ręką jest mały rękopis, obecnie rozproszony, ale z największym fragmentem zachowanym w Chester Beatty Library w Dublinie (ms. 1417). Znajduje się na nim notatka w języku perskim, mówiąca, że rękopis został poprawiony przez niejakiego Ahmada ibn ˓Ali ibn Abu 'l-Qasm al-Khayqani w czerwcu 905 roku, i milcząco przyjmuje się, że zaokrąglona ręka została opracowana w Iranie lub pobliskim Iraku, sercu kalifatu Abbasydów. W następnych stuleciach kaligrafowie kontynuowali rozwój i doskonalenie stylu zaokrąglonego, a od XIV wieku praktycznie wszystkie rękopisy Koranu były pisane jednym z sześciu okrągłych pism znanych jako Sześć Piór (arabskie, al-aqlam al-sitta; perskie, shish qalam). Składają się one z trzech par majuskułowych i minuskułowych rąk, thuluth-naskh, muhaqqaq-rayhan i tawqi˓-riqa˓, a kaligrafowie rozkoszowali się zestawianiem różnych pism, zwłaszcza większych i mniejszych wariantów tej samej pary.

Zaproponowano różne wyjaśnienia tej transformacji zaokrąglonych rąk książkowych w proporcjonalne pisma nadające się do kaligrafowania drobnych manuskryptów. Wyjaśnienia te sięgają od politycznych (np. rozprzestrzenianie się ortodoksyjnego islamu sunnickiego) do społeczno-historycznych (np. nowa rola skryby kancelaryjnego jako kopisty i kaligrafa), ale być może najbardziej przekonujące są te praktyczne. Zmiana pisma z prostoliniowego na zaokrąglone zbiegła się w czasie z przejściem z pergaminu na papier, a nowy styl pisania mógł być związany z nowym rodzajem trzcinowego pióra, nową metodą ostrzenia stalówki lub nowym sposobem trzymania pióra, umieszczania go na kartce lub przesuwania po niej. W ten sam sposób, przyjęcie papieru spowodowało przyjęcie nowego typu czarnego atramentu z sadzy (midad), który zastąpił ciemnobrązowy atrament na bazie taniny (hibr) używany na pergaminie.

Od czternastego wieku kaligrafowie, zwłaszcza ci we wschodnich krajach islamskich, rozwinęli bardziej stylizowane formy zaokrąglonego pisma. Najbardziej charakterystyczne jest pismo wiszące, znane jako nasta˓liq, które było szczególnie przydatne do zapisu języka perskiego, w którym wiele słów kończy się literami z dużymi łukami, takimi jak ya˒ lub ta˒. Perscy kaligrafowie powszechnie używali nasta˓liq do pisania tekstów poetyckich, w których zaokrąglone miseczki na końcu każdego hemistychu tworzą wizualny łańcuch w dół prawej strony kolumn na stronie. Używali oni również nasta˓liq do pisania poetyckich wzorów (qit˓a). Te misternie zaplanowane kaligraficzne kompozycje zazwyczaj zawierają perski quatrain napisany kolorowym i złotym atramentem na cienkim, jaskrawo kolorowym i wysoko polerowanym papierze i osadzony w misternie zdobionych obramowaniach. Pochyłe pociągnięcia liter i misek zapewniają wewnętrzny rytm i nadają kompozycji strukturę. W przeciwieństwie do anonimowych prac z wczesnego okresu, te kaligraficzne okazy są często podpisane i datowane, a koneserzy starali się zebrać wspaniałe kolekcje, które często były montowane we wspaniałych albumach.

Kaligrafia nadal jest ważną formą sztuki w czasach współczesnych, pomimo przyjęcia alfabetu łacińskiego w niektórych krajach, takich jak Turcja. Niektórzy kaligrafowie starają się ożywić tradycyjne style, zwłaszcza Sześć Piór, oraz badają i ponownie odkrywają tradycyjne techniki i materiały. Rozwijają się stowarzyszenia uczące kaligrafii. Anjuman-e Khushnvisan-e Iran (Stowarzyszenie Kaligrafów Irańskich), na przykład, ma oddziały we wszystkich głównych miastach kraju, z tysiącami studentów. Inni artyści rozszerzają tradycję kaligraficzną na nowe media, przyjmując kaligrafię w nowych formach, od trójwymiarowej rzeźby po malarstwo olejne na płótnie. Bardziej niż jakakolwiek inna cywilizacja, islam ceni słowo pisane.

Zobacz teżJęzyk arabski ; Literatura arabska ; Sztuka .

BIBLIOGRAFIA

Bloom, Jonathan M. Paper Before Print: The History and Impact of Paper in the Islamic World. New Haven, Conn., and London: Yale University Press, 2001.

Khatibi, Abdelkebir, and Sijelmassi, Mohammed. The Splendour of Kaligrafia islamska. London: Thames and Hudson, 1994.

Lings, Martin. The Qur˒anic Art of Calligraphy and Illumination. London: World of Islam Festival Trust, 1976.

Safadi, Y. H. Islamic Calligraphy. Boulder, Colo..: Shambala, 1979.

Schimmel, Annemarie. Islamic Calligraphy. Leiden: E. J. Brill, 1970.

Schimmel, Annemarie. Kaligrafia i kultura islamska. New York: New York University Press, 1984.

Sheila S. BlairJonathan M. Bloom

.