Alien levensvormen zijn al meer dan een eeuw een hoofdbestanddeel van populaire sciencefiction, maar meestal zien ze eruit als mensen met een vreemde neus, grappige hoed of puntige oren (sorry, Mr. Spock!). Deze looks zijn vaak het resultaat van televisie- en filmproducenten die met een beperkt budget een “buitenaards” kostuum proberen te maken. Maar, hoe zullen echte buitenaardse wezens eruit zien wanneer (en als) we ze eindelijk tegenkomen?
De zoektocht naar buitenaardse intelligentie (SETI) is al zo’n 50 jaar aan de gang, gesponsord door regeringen, particuliere industrieën, en (nu) rijke weldoeners. Met behulp van radiotelescopen en andere instrumenten proberen astronomen boodschappen af te luisteren die opzettelijk, of per ongeluk, zijn verzonden door intelligente soorten op andere werelden.
“Ik ben van nature optimistisch – als wetenschapper moet je dat wel zijn. Maar mijn hoopvolle gevoel is geen wishful thinking; het is stevig gegrond in de logica van SETI. Een halve eeuw klinkt als een lange tijd, maar de zoektocht staat echt nog in de kinderschoenen. Gezien de huidige staat van SETI-inspanningen en -mogelijkheden, heb ik het gevoel dat we op het punt staan om iets echt revolutionairs te leren,” schrijft Seth Shostak, senior astronoom voor SETI.
Omdat we misschien dicht bij het moment zijn dat we oog in oog (of op zijn minst oor aan oor) komen te staan met een buitenaardse beschaving, laten we eens kijken naar wat het leven op aarde gemeen heeft tussen soorten, en naar de natuurwetten die het heelal doordringen, in een poging om te bepalen hoe het leven elders kan zijn ontstaan.
Het leven op aarde kent vele verschillende lichaamsvormen, geëvolueerd voor hun niche in de wereld. Het eerste wat we dus met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid kunnen zeggen, is dat elke planeet vol leven waarschijnlijk gevuld zal zijn met verschillende soorten, net zo verschillend als octopussen, olmen en plankton hier op aarde zijn. Laten we onze zoektocht dus beperken tot levensvormen die intelligent genoeg zijn om een radiotelescoop of ruimteschip te bouwen en contact te leggen met andere planeten (onze kat heeft gisteren uitgevonden hoe hij deurknoppen moet bedienen, maar het is nog steeds niet waarschijnlijk dat hij binnenkort contact zal leggen met een buitenaardse beschaving – sorry, Max!).
Het leven op andere planeten heeft zich waarschijnlijk, net als op Aarde, ontwikkeld in een (of meer) van de drie terreinen – land, vloeistof of gas. We kunnen ook veilig aannemen dat de wetten van evolutie en natuurlijke selectie op een vergelijkbare manier werken op andere werelden als ze hier doen.
Aliens hebben waarschijnlijk een vorm van vervoer – of ze lopen, glibberen, zwemmen of vliegen. Zonder dit zouden zij het moeilijk hebben om andere leden van hun soort te “ontmoeten” om hun beschaving op te bouwen.
Hier op het land gebruiken de meeste soorten benen om zich te verplaatsen, een aanpassing die nuttig is op een aantal terreinen, van woestijnen tot bosgebieden. Buitenaardse wezens die op het land zijn geëvolueerd, hebben dus meer dan waarschijnlijk een soort poten (sorry, slangen!). Als een intelligente soort zich in oceanen heeft gevormd (van water, koolwaterstoffen, of een bizarre stof zoals kwik of jodium), dan zouden zij waarschijnlijk ofwel vinnen, tentakels, of stralen nodig hebben om vloeistof te verplaatsen en beweging te produceren. Voor vogelsoorten zijn vleugels waarschijnlijk de norm, hoewel een ballonachtige structuur in hun lichaam (of mogelijk natuurlijke jets) ook mogelijkheden zijn.
Electromagnetische (em) straling doordringt het Universum, dus is het waarschijnlijk dat geavanceerde levensvormen een manier zouden bezitten om bepaalde vormen van em-straling op te vangen en te verwerken, vergelijkbaar met de manier waarop wij licht interpreteren. Buitenaardse wezens zouden echter in veel andere golflengten kunnen “zien” dan wij – infrarood, ultraviolet, of, mogelijk, radiogolven.
Om deze reden kunnen we verwachten dat intelligente buitenaardse wezens een of andere vorm van ogen hebben, hoewel ze veel anders zouden kunnen zijn dan de onze. Het zichtbare licht dat wij zien maakt slechts een klein deel uit van het elektromagnetische spectrum. Een deel van de reden waarom dieren op Aarde ongeveer dezelfde golflengten zien als wij, is dat onze atmosfeer er goed in slaagt zichtbaar licht de grond te laten bereiken, terwijl andere frequenties worden tegengehouden. Als onze ogen gevoelig zouden zijn voor de gammastralen of röntgenstralen die door onze atmosfeer worden tegengehouden, zou de wereld er inderdaad heel donker uitzien. De atmosfeer (of oceanen) van andere planeten zou echter geheel andere golflengten van elektromagnetische straling kunnen filteren dan die op onze thuiswereld.
Slechts één soort op aarde, het minuscule roeipootkreeftje, heeft maar één oog (hoewel de ogen van sommige soorten grotendeels niet-functioneel zijn). Daar is een heel goede reden voor: meer dan één oog is nodig voor driedimensionaal zicht, waarmee nauwkeurig kan worden beoordeeld hoe ver een doelwit zich bevindt, of dat nu een prooi is of een plaats om te reizen. Het hebben van meer dan één oog komt ook van pas wanneer je een gebied moet scannen op roofdieren, zodat je niet wordt opgegeten, zodat je je nog een dag kunt voortplanten. Daarom is het waarschijnlijk dat elke soort die ver genoeg gevorderd is om met andere werelden te communiceren twee of meer “ogen” zou hebben, hoewel we ze misschien niet als zodanig herkennen (Sorry, Mike Wazowski!).
Intelligente buitenaardse wezens zijn er ook bijna zeker van dat ze een of andere methode hebben om voorwerpen vast te pakken en te manipuleren, om zo radiotelescopen en ruimtevaartuigen te bouwen. Afgezien van iets als telekinese (wat onwaarschijnlijk lijkt), betekent dit waarschijnlijk dat zij een soort aanhangsel zouden bezitten, dat in staat is voorwerpen vast te grijpen en met enige mate van finesse te verplaatsen.
De wetten van de thermodynamica en de scheikunde vereisen bijna dat een of ander proces, vergelijkbaar met eten, zal moeten plaatsvinden in elke soort, ongeacht waar zij vandaan komen, om energie te leveren voor de buitenaardsen om, nou ja, bijna alles te doen. Het is echter mogelijk dat zij geen voedsel consumeren, maar hun energie halen uit hun zon of de chemicaliën in het medium dat zij hun thuis noemen.
Ten slotte zouden we kunnen verwachten dat intelligente buitenaardse wezens een vorm van taal hebben – zelfs hier op aarde communiceert een van de enige dieren waarvan gedacht wordt dat ze grotendeels stil zijn, giraffen, blijkbaar door middel van een laagfrequente brom. Hier op aarde kan communicatie echter niet alleen via geluid plaatsvinden, maar ook via lichaamstaal (inclusief gebarentaal), geuren en het dansen van bijen. Hoe buitenaardse soorten communiceren is voor iedereen een raadsel, maar ze zullen waarschijnlijk een vorm van taal hebben.
Het aantal buitenaardse beschavingen in de melkweg (of het heelal) kan worden geschat met behulp van de Drake-vergelijking. In het kort, de formule gebruikt het aantal sterren dat men bestudeert, deelt dit door het deel dat planeten heeft, dan door het deel met bewoonbare planeten, die waarop leven is geëvolueerd, het deel met intelligent leven, enzovoort, totdat een schatting van het aantal intelligente beschavingen is verkregen.
“Wanneer het wordt behandeld als een eenvoudig wiskundig probleem, ontstaan er zeer uiteenlopende schattingen – die… het gevolg kunnen zijn van vooringenomenheid. Omdat weinig van de variabelen bekend zijn, vinden sommigen dat het een air van zekerheid geeft aan de waarschijnlijkheid van E.T. terwijl het afhankelijk is van een fundamenteel onzekere set van datapunten,” legt het SETI Instituut uit.
Tot voor kort was zelfs het percentage sterren met planeten voor iedereen een gok. Na het vinden van duizenden exoplaneten met behulp van het Kepler-ruimteschip, weten we nu dat bijna elke ster waar we naar kijken, omringd is door planeten. En we hebben een beter idee van hoeveel van deze planeten op de aarde lijken – de huidige schattingen zijn ruwweg één op vijf, hoewel dat aantal waarschijnlijk zal stijgen naarmate de technologie om kleinere planeten te vinden verbetert. In zijn boek The Future of Humanity schat de natuurkundige Michio Kaku dat er alleen al in de Melkweg 20 miljard planeten zijn die op de Aarde lijken. Bovendien zijn er honderden miljarden andere melkwegstelsels, en worden er voortdurend nieuwe ontdekt.
Met zoveel mogelijkheden voor intelligent leven om zich op andere werelden te ontwikkelen, is het heel goed mogelijk dat elk idee in dit artikel verkeerd is. Maar, deze ideeën zijn misschien de beste plaats om te beginnen met denken over hoe E.T. eruit zou kunnen zien als we voor het eerst contact maken.