Dit artikel over gevaar en risico maakt deel uit van een samenwerking tussen neurowetenschapper Alison Bernstein en bioloog Iida Ruishalme. Fouten in risicoperceptie vormen de kern van zoveel problemen in wetenschapscommunicatie dat wij denken dat dit een cruciaal onderwerp is om in detail te onderzoeken. Deze serie is cross-posted op SciMoms en Thoughtscapism.
Het verschil tussen gevaar en risico is een kritisch onderscheid
Gevaar en risico beschrijven twee verschillende maar verwante concepten. Het verschil klinkt misschien als een onbelangrijk onderscheid vol jargon, maar dit verschil is van cruciaal belang voor het begrijpen van meldingen van gevaren en risico’s.
- Een gevaar is een agens dat de potentie heeft om schade te veroorzaken.
- Risico meet de waarschijnlijkheid van schade door een gevaar.
Gevaren wordt pas een risico als er blootstelling is. Haaien zijn een gevaar. Maar als ik nooit in de buurt van de oceaan kom, ben ik niet blootgesteld aan haaien en loop ik geen risico op een haaienaanval. (Toegegeven, zelfs als je de oceaan in gaat, is het risico van een haaienaanval eigenlijk heel laag). Ondanks dit verschil zijn we geneigd alle gevaren als risico’s te beschouwen, ongeacht de mate waarin we eraan zijn blootgesteld.
De video van Risk Bites (ook ingesloten onderaan dit artikel) legt dit onderscheid heel goed uit.
Gevarenclassificaties zijn geen risicobeoordelingen
Een gebied waar deze verwarring tussen gevaar en risico heel duidelijk zichtbaar is, is bij de classificatie van carcinogenen. Gevarenidentificatie is de eerste stap van risicobeoordeling, maar is op zichzelf geen risicobeoordeling. Toch zien wij steeds weer verslagen van gevaar-identificatie gepresenteerd als bewijs voor het feitelijke risico.
Deze problemen zijn bijzonder prominent in verband met de verslagen van het Internationaal Instituut voor Kankeronderzoek (IARC). Het IARC is door wetenschappers onder vuur komen te liggen omdat het niet duidelijk is over zijn communicatie van gevaar versus risico. In een paper uit 2016 (Classification schemes for carcinogenicity based on hazard-identification have become outmoded and serve neither science nor society), bekritiseren toxicologen expliciet dergelijke classificaties en roepen in plaats daarvan op tot modernere benaderingen op basis van zowel gevaar- als risicokarakterisering.
Als we de IARC-classificaties in detail bekijken, wordt het duidelijk waarom het vertrouwen op alleen informatie over gevaren problematisch is. Zoals Ed Yong in 2015 in The Atlantic schreef in “Beefing With the World Health Organization’s Cancer Warnings”,
Deze classificaties zijn gebaseerd op de sterkte van het bewijs, niet op de mate van risico.
Twee risicofactoren kunnen in dezelfde categorie worden ondergebracht als de ene het risico op kanker verdrievoudigt en de andere het met een kleine fractie verhoogt. Ze kunnen ook op dezelfde manier worden ingedeeld, zelfs als de ene veel meer soorten kanker veroorzaakt dan de andere, als het een groter deel van de bevolking treft, en als het daadwerkelijk meer kankers veroorzaakt.
Dus deze classificaties zijn niet bedoeld om aan te geven hoe gevaarlijk iets is, alleen hoe zeker we zijn dat iets gevaarlijk is.
Maar ze worden gepresenteerd met taal die dat onderscheid volledig vertroebelt.
Dit is een cruciaal onderscheid. De sterkte van het bewijs geeft aan hoe zeker we zijn van het potentieel om schade te veroorzaken (in dit geval om kanker te veroorzaken). De risicograad geeft aan in welke mate een verbinding het risico verhoogt, bij hoeveel mensen het risico toeneemt of hoeveel gevallen van kanker door die verbinding worden veroorzaakt. Het is ook belangrijk op te merken dat risico een waarschijnlijkheid van schade is en niet de ernst van de schade weergeeft; het geeft enkel de kans weer dat die schade zich voordoet. De IARC-categorieën zijn een verwarrende maatstaf voor de kwaliteit van de gegevens, niet een maatstaf voor hoe risicovol blootstelling aan die chemische stof is.
Deze grafiek van Compound Chemistry en de bijbehorende post laat zien welke blootstellingen in deze categorieën vallen.
Roken en vlees eten
Hier is een voorbeeld dat de verwarrende aard van deze classificaties benadrukt: roken en vlees eten vallen in dezelfde categorie (groep 1). Maar, zoals opgemerkt op Compound Chemistr
Volgens Cancer Research UK wordt 19% van alle kankergevallen veroorzaakt door roken; daarentegen wordt slechts 3% van alle kankergevallen vermoedelijk veroorzaakt door verwerkt vlees en rood vlees samen. Om dit in wat meer perspectief te plaatsen, wordt geschat dat wereldwijd 34.000 sterfgevallen aan kanker per jaar worden veroorzaakt door diëten met veel verwerkt vlees, vergeleken met 1 miljoen sterfgevallen per jaar als gevolg van roken.
Hoewel we over sterke aanwijzingen beschikken dat beide kankerverwekkend kunnen zijn, vormen ze duidelijk verschillende risiconiveaus. Nog niet helemaal duidelijk? Niet verwonderlijk. Zoals Ed Yong in bovengenoemd artikel schrijft, zijn deze indelingen “verwarrend” voor mensen.
Wanneer wij, als ouders en consumenten, deze indelingen zien, kan inzicht in het verschil tussen gevaar en risico ons helpen om risico’s en gevaren in perspectief te houden.
Wilt u meer lezen over verschillende aspecten van risicoperceptie, bekijk dan de andere delen van de serie, waartoe dit artikel behoort:
Risico in Perspectief
- Het verschil tussen gevaar en risico is een cruciaal onderscheid.
- Alle gevaren zijn niet gelijk.
- Nul risico en nul blootstelling zijn onmogelijke verwachtingen.
- Populatierisico is niet hetzelfde als individueel risico.
